Terug naar overzichtZembla-onderzoeksjournalist Ton van der Ham presenteerde op 29 maart 2023 in een propvol Nieuwspoort zijn boek ‘Voorbij het wantrouwen’. Een vurig pleidooi om de stress uit de relatie tussen woordvoerders en journalisten te halen. Ook kruiste journalist Bas Haan tijdens de presentatie de degens met pr-specialisten Julia Wouters en Ingo Heijnen in een pittig debat.
Dit verhaal begint vijf jaar geleden, in de hal van het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht. Daar clasht Ton van der Ham keihard met woordvoerder Eric Trinthamer, wat zelfs tot een arrestatie van de journalist leidt én hem een strafblad oplevert. ‘Ten onrechte’ blijkt deze week na een heroverweging van de zaak. “Ik heb vaker last van een ingewikkelde relatie met woordvoerders en tegelijk zijn sommige journalisten wel heel erg vooringenomen. Zo ontstaat er heel veel stress. Dus vroeg ik me af of dat echt niet anders kan?” trapt Van der Ham de boekpresentatie af, nadat zijn BNNVARA-collega Patrick Lodiers hem heeft geïntroduceerd bij de zaal. “O, en de woordvoerder van het UMC Utrecht zit hier vanmiddag gewoon in de zaal; we zijn inmiddels goede maatjes.”
Vooringenomen
In het boek ‘Voorbij het wantrouwen’ voert de Zembla-journalist indringende gesprekken met acht vooraanstaande woordvoerders, onder wie Trinthamer en pr-specialist bij Hill+Knowlton, Ingo Heijnen. Die laatste ging als vervolg hierop tijdens de boekpresentatie in debat met NRC-journalist Bas Haan en voormalig politiek spindoctor en auteur Julia Wouters. Wat volgt is een pittig, maar constructief debat over diverse stellingen. Zoals:
Door vooringenomenheid van journalisten krijgen woordvoerders in de media geen eerlijke kans om hun kant van het verhaal te vertellen.
“Ik had dit gezegd kunnen hebben,” zegt Heijen. Het valt hem op dat journalisten steeds vaker bewijs zoeken bij hun vooringenomen mening. “Maar die werkwijze draagt niet bij aan goede verhoudingen, laat staan aan een goed verhaal.”
Haan beaamt dit: “Als wederhoor wordt gezien als een plicht die je ook nog ‘even’ moet uitvoeren vlak voor een uitzending dan heb je het over slechte journalistiek.”
Volgens Julia Wouters heeft het ook met de verwarring van de begrippen kritisch en cynisch te maken, terwijl dat heel verschillende dingen zijn. “Te vaak gaan journalisten ervanuit dat wij woordvoerders de boel proberen te belazeren en dan is het heel moeilijk om je te verdedigen.”
Marketingmanagers
Het brengt Patrick Lodiers op het volgende punt: door de groeiende groep voorlichters in de politiek en het bedrijfsleven lukt het journalisten steeds minder goed om misstanden bloot te leggen. Bas Haan vindt het – op Den Haag na – wel meevallen. “Als ik op tijd begin nemen ze de tijd, gaan ze op zoek en ontaardt het bijna nooit in ruzie. Alleen in Den Haag regeert de angst en daar probeert het leger aan voorlichters het imago van ministers te beschermen. Hen bel ik dus nooit, want dat zijn marketingmanagers van een politiek merk.”
Ook Ton van der Ham werkt vaak goed samen met woordvoerders, maar merkt dat dit verandert zodra er een gevoelige kwestie op tafel komt. “Dan treedt er ineens een ander mechanisme in werking. Hier in Den Haag, maar ook steeds vaker in het bedrijfsleven. Een bankdirecteur twittert dan dat je niet alles moet geloven wat een journalist zegt: ‘Dit is framing van Zembla.’ Hoe bestaat het? Ik vind dat echt gevaarlijke aanvallen op de journalistiek. Het beschadigt het instituut pers, maar ook onze democratie.”
Relatietherapie
Wat moet er gebeuren om die patstelling te doorbreken? Moeten journalisten en woordvoerders misschien in relatietherapie, legt Lodiers het panel voor. Volgens Wouters is er zeker heel veel winst te behalen als je de twee bloedgroepen dichterbij elkaar te brengt. “Als je in therapie gaat, schreeuw je niet tegen elkaar, toon je interesse en voorkom je dat je vooringenomen bent. Dus het helpt als we stoppen met een defensieve houding en allerlei trucjes over en weer.”
Relatietherapie klinkt geestig, maar Haan ziet er de noodzaak er niet van in. “Het doet er gewoon niet toe. Ik heb alleen informatie nodig en het is de wettelijke taak van de voorlichter om mij die te geven. Houd het zakelijk.”
Heijnen sluit zich daarbij aan: “Laten we professioneel zijn aan beide kanten van het spectrum. Durf kritisch te zijn, ook op je eigen functioneren. Voor de journalistiek geldt dat ze beter met kritiek leren omgaan en wij moeten niet meteen in de stress schieten als een journalist belt. Wees wat zelfbewuster en wat minder achterdochtig.”
De stress eruit
Juist die achterdocht wil Van der Ham met dit boek uit de wereld helpen. Op welke manier werkt dat volgens hem? “Relatietherapie is niet per se mijn droom. Wat helpt, is als we ons beter verplaatsen in elkaar en snappen wat de ander doet. Ook staat of valt het met je persoonlijke ethiek. Kun je reflecteren op je eigen functioneren of speel je alleen maar spelletjes?”
Van der Ham deed in 2021 als Journalist Fellow bij het Reuters Institute for the Study of Journalism in Oxford onderzoek naar de gespannen relatie tussen journalisten en woordvoerders. Heeft hij tot slot nog aanbevelingen om de relatie te verbeteren? “Kap met gelegenheidsargumenten”, roept hij woordvoerders op. “Dat je niets wilt zeggen vanwege slechte ervaringen, bijvoorbeeld. Echt om gek van te worden. Spreek me er gewoon op aan als ik iets niet goed heb gedaan; journalisten zijn niet onfeilbaar, hè? Andersom vind ik dat journalisten beter tegen kritiek moeten kunnen en moeten erkennen dat onze keuzes subjectief zijn. Maar haal de stress eruit en wees niet zo bang om van gedachten te wisselen. Daar is nog enorm veel winst te behalen.”